A Torre de Pena tamén coñecida como Portelam de Sanctio lohannis, castelo de Portela de Pena ou castelo da Porteliña, e una construción que fai conxunto de fortificacións que protexían a liña fronteriza da rexión da Limia coa función de previr os ataques, fundamentalmente dos exércitos portugueses.

Na actualidade a Torre de Pena é considerada “Ben de Interese Cultural” e, xunto coa Torre do Castro e Torre de Porqueira, foi trasladada polo Estado español á Xunta de Galicia en 2009.

Na Idade Media, a rexión da Limia, sendo un territorio fronterizo, foi escenario de batallas entre os monarcas de Castela e Portugal e os señores feudales que apoiaban un ou outro en función dos seus intereses. No ano 1.386 foi conquistada polo Duque de Láncaster e despois, por herdanza do Viedma, pasaría a casa de Monterrei. Despois, como resultado do matrimonio da filla do Conde de Monterrei (Francisca de Zúñiga e Viedma) cun membro do condado de Lemos, converteríase en propiedade da casa de Lemos. As dúas familias de Monterrei e Lemos disputarían esa fortaleza nunha interminable demanda pola súa posesión.

No século XVIII, despois de unirse á Mayordomía de Xinzo de Limia, foi abandonado. Na actualidade a torre se conserva coas súas catro caras en perfecto estado e restos de unha parede oblongo que se adapta perfectamente ás curvas de nivel do terreo onde aínda se ven as fiestras saeteras.

Configuración arquitectónica

A torre ten un solo cadrado de 10x10 metros e paredes de considerable espesor. Aínda se conservan as marcas dos canteiros que a construíron.

Na porta pódese observar ménsulas adornadas nunha folla de oito pétalos que suxeitan o dintel do arco de descarga no que se pode ver o escudo de Viedma.

O seu interior está configurado en tres pisos cubertos con bóveda de canón. No primeiro andar, a bóveda é moi alta para permitir un piso de madeira intermedio cuxa funcionalidade sexa doméstica.

Importancia estratéxica

Cunha altura de 747 metros sobre o nivel do mar esta torre desenvolveu un importante papel como posto estratéxico militar na área da fronteira portuguesa.

A porta da torre sitúase a certa altura e, desapareceu a escaleira de madeira que deu lugar ao seu acceso, é case imposible entrar, o que levou á súa boa conservación.

Pódese adiviñar outros restos como a canteira de onde se extraía a pedra para a súa construción.

A súa estratexia foi encima dun outeiro, faina ben visible desde case calquera punto da comarca da Limia, que ata o século XX ocupara a Lagoa da Antela.

Localización xeográfica

Poboación: A Pena, Xinzo de Limia (Ourense, España).

Coordenadas GPS: 42º 05´17.0 “N 7º 40´22.1” W.

Distancia en quilómetros ás principais cidades galegas: Pontevedra 131, Vigo 129, Ourense 40, A Coruña 218, Santiago 156, Ferrol 216 e Lugo 140.

Na actualidade é posible achegarse á súa base sen moita dificultade e visitalo desde o exterior. Aínda que non se pode acceder ao seu interior, a súa posición dominante no territorio constitúe un magnifico observatorio de paisaxe e natureza, un miradoiro privilexado e un espazo que mantén o misterioso atractivo dos edificios defensivos medievais.